Hökumət Subsidiyalarının Uçotu

Yanvar 14, 2025
98 izlənmə
3 dəqiqə oxuma

Mühasibat uçotu sahəsində fəaliyyət göstərən şəxslər tez-tez çalışdıqları müəssisənin Dövlətdən subsidiya almasına şahid olmuşdurlar. Bu subsidiya ödənişləri monetar (pul) və ya qeyri-monetar (qeyri-pul) formada verilə və şirkətlərə bununla bağlı müəyyən şərtlər qoyula bilər. 


Bəs bu zaman şirkətlər əldə etdikləri bu subsidiya ödənişlərini hansı qaydada uçota almalıdır?

Nəzərə almaq lazımdır ki, sahibkarlıq subyektləri tətbiq etdikləri mühasibat uçotu standartlarına əsasən subsidiya məbləğlərini fərqli qaydada uçota ala bilər. Bu əməliyyatla bağlı tətbiq edilə biləcək iki məşhur standart mövcuddur:

  1. KOS üçün MHBS-nin 24 nömrəli bölməsi (IFRS for SMEs, section 24)
  2. 20 nömrəli MUBS (IAS 20)

Qeyd edilən standartlar mahiyyətcə bir-birinə oxşasa belə, aralarında müəyyən fərqlər də mövcuddur. Gəlin hər iki standartın tərkibi haqqında qısa məlumat verək və uçotunun aparılması ilə əlaqəli nümunələrə baxış keçirək.

KOS üçün MHBS, Bölmə 24
Standartın bu bölməsinə görə subsidiyalar iki formada – şərtli və şərtsiz qaydada əldə edilə bilər. Şərtsiz formada əldə edilən subsidiyalar müəssisələr tərəfindən ədalətli dəyərlə ölçülməli və dərhal gəlir kimi tanınmalıdır. Şərtli formada əldə edilən subsidiyalar, öncəliklə öhdəlik kimi uçota alınmalı, daha sonra isə Dövlət tərəfindən qoyulan şərtlər yerinə yetirildikdə gəlir kimi tanınmalıdır. Bəzi nümunələrə baxış keçirək:

 

Nümunə 1 (şərtsiz subsidiya):
X şirkəti 2024-cü ilin oktyabr ayında Dövlətdən hər hansı bir şərt qarşılığı olmadan 100 000 AZN pul vəsaiti əldə etdi. Pul vəsaiti müəssisənin bank hesabına mədaxil edilib.

 

Nümunədən göründüyü kimi, X şirkətinin əldə etdiyi subsidiya məbləği tamamilə şərtsizdir (əvəzsizdir). Buna görə də müəssisə onu dərhal gəlirlərdə əks etdirməlidir:

 

Müxabirləşmə (nümunə 1):
Dt Bank hesablaşma hesabı (223) – 100 000 AZN
Kt Subsidiya gəlirləri (611) – 100 000 AZN
Nümunə 2 (şərtli subsidiya):
X şirkəti 01.01.2024-cü ildə Dövlətdən ədalətli dəyəri 200 000 AZN məbləğdə olan bir ədəd kombayn əldə etdi. Dövlətin X şirkətindən tələbi belədir ki, müəssisə azı 4 il ərzində bu kombayndan istifadə etməli və balansından çıxarmamalıdır. Kombaynın faydalı istismar müddəti 10 ildir və düz xətt metodu ilə amortizasiya edilir.

 

Bu nümunədə Dövlət tərəfindən xüsusi bir şərt qoyulduğu görünür. Müəssisə qoyulan şərt müddəti ərzində proporsional qaydada subsidiya gəlirlərini hesablamalıdır. Eyni zamanda faydalı istismar müddəti əsasında da amortizasiya edilməlidir. İllər üzrə hesablanacaq subsidiya gəlirləri 50 000 AZN (200K / 4), amortizasiya məbləği isə 20 000 AZN (200K / 10) olmalıdır:

Müxabirləşmə (nümunə 2) (subsidiyanın əldə edilməsi):
Dt Kombayn (111) – 200 000 AZN
Kt Subsidiya öhdəliyi (542) – 200 000 AZN
 
Müxabirləşmə (nümunə 2) (subsidiya gəlirinin tanınması):
Dt Subsidiya öhdəliyi (542) – 50 000 AZN
Kt Subsidiya gəlirləri (611) – 50 000 AZN
 
Müxabirləşmə (nümunə 2) (amortizasiyanın hesablanması):
Dt Amortizasiya xərci (721) – 20 000 AZN
Kt Yığılmış amortizasiya (112) – 20 000 AZN


 

MUBS 20

Bu standartda da KOS üçün MHBS-də olduğu kimi subsidiyalar iki formada – şərtli və şərtsiz qaydada əldə edilə bilər. Şərtsiz formada əldə edilən subsidiyalar müəssisələr tərəfindən ədalətli dəyərlə ölçülməli və dərhal gəlir kimi tanınmalıdır. Şərtli formada əldə edilən subsidiyalar, öncəliklə öhdəlik kimi uçota alınmalı, daha sonra isə Dövlət tərəfindən qoyulan şərtlər yerinə yetirildikdə gəlir kimi tanınmalıdır. Bəzi nümunələrə baxış keçirək:

 

Nümunə 3 (şərtsiz subsidiya):
X şirkəti 2024-cü ilin mart ayında Dövlətdən hər hansı bir şərt qarşılığı olmadan 80 000 AZN ədalətli dəyərə malik avadanlıq əldə etdi.

 

Nümunədən göründüyü kimi, X şirkətinin əldə etdiyi subsidiya tamamilə şərtsizdir (əvəzsizdir). Buna görə də müəssisə onu dərhal gəlirlərdə əks etdirməlidir:

 

Müxabirləşmə (nümunə 3):
Dt Avadanlıq (111) – 80 000 AZN
Kt Subsidiya gəlirləri (611) – 80 000 AZN
 
Nümunə 4 (şərtli subsidiya):
X şirkəti 01.01.2024-cü ildə Dövlətdən ədalətli dəyəri 150 000 AZN məbləğdə olan bir ədəd traktor əldə etdi. Dövlətin X şirkətindən tələbi belədir ki, müəssisə azı 4 il ərzində bu traktordan istifadə etməli və balansından çıxarmamalıdır. Traktorun faydalı istismar müddəti 10 ildir və düz xətt metodu ilə amortizasiya edilir.

 

KOS üçün MHBS-nin 24 nömrəli bölməsindən fərqli olaraq, MUBS 20-də müəssisə subsidiya gəlirlərini şərt müddətinə deyil, faydalı istismar müddətinə proporsional olaraq gəlir kimi tanınmalıdır. Çünki MUBS 20 mühasibat uçotunun uzlaşma (matching) prinsipinə əsaslanaraq gəlirləri tanıyır. KOS üçün MHBS isə daha çox qaydalar (rule base) üzərində qurulmuş bir standart olduğu üçün gəlirləri şərt ilinə əsaslanaraq hesablamağı tələb etdi. Nəticədə, bu nümunədə X şirkətinin subsidiya gəlirləri ilə amortizasiya xərcləri eyni məbləğdə – 15 000 AZN (150 000 / 10) olacaqdır.

 

Müxabirləşmə (nümunə 4) (subsidiyanın əldə edilməsi):
Dt Traktor (111) – 150 000 AZN
Kt Subsidiya öhdəliyi (542) – 150 000 AZN
 
Müxabirləşmə (nümunə 4) (subsidiya gəlirinin tanınması):
Dt Subsidiya öhdəliyi (542) – 15 000 AZN
Kt Subsidiya gəlirləri (611) – 15 000 AZN
 
Müxabirləşmə (nümunə 4) (amortizasiyanın hesablanması):
Dt Amortizasiya xərci (721) – 15 000 AZN
Kt Yığılmış amortizasiya (112) – 15 000 AZN

 

Qeydə almaq lazımdır ki, KOS üçün MHBS ilə MUBS arasında olan tək fərqlər bunlar deyil. Növbəti bloqlarımızda digər fərqlərə də toxunacağıq.

 

Sadiq Seyfullayev Əsas Müəllim
Kurslar
İdarəetmə Uçotuna Giriş

İdarəetmə Uçotuna Giriş

İdarəetmə Uçotu təlimimiz müəssisələrdə xərc və məsrəflərin uçotunun düzgün şəkildə aparılması və istehsal olunan məhsulların maya dəyərinin səlis şəkildə hesablanmasını öyrənməyiniz üçündür.

Maliyyə Analitiki Kursu

Maliyyə Analitiki Kursu

Maliyyə analitiki kursu sizə maliyyə hesabatlarını təhlil etməyi və məlumatlara əsaslanaraq strateji qərarlar verməyi öyrədəcək.

Əlavə sualınız var?
Gəlin danışaq!

Dərslər, müəllimlər və tədris prosesimiz haqqında dəqiq məlumatı birbaşa proqram məsləhətçimizdən əldə edin.

050
Praktiki Mühasibatlıq
Peşəkar Mühasib Sertifikatı
Beynəlxalq Sertifikatlar
Mühasibatlıq Proqramları
Digər Təlimlər
Qanunvericilik