Çəkilən ümumi məsrəflər malların maya dəyərinə necə əlavə edilməlidir?

Mallarla bağlı əlavə çəkilən məsrəflər, malların maya dəyərinə əlavə edilərkən, adətən "maliyyə prinsipləri" və "iqtisadi dəyərləndirmə metodları" əsasında aparılır. Bu məsrəflər, malların alınma prosesində baş verən əlavə məsrəflərdir və, malların maya dəyərinə daxil edilməlidir. 

Malların maya dəyərinə əlavə ediləcək məsrəflər əsasən malların alınıb gətirilməsi və satışa hazırlanması üçün çəkilən məsrəfləri əhatə edir. Bunlar, hər bir məsrəfi müvafiq olaraq maya dəyərinə daxil etməklə, maliyyə hesabatlarında düzgün əks etdirilməlidir.

Bunlar əsasən aşağıdakılardır:

Maya dəyərinə əlavə edilən ümumi məsrəflər, məhsulların sayına görə paylanmalıdır. Bu, məsrəflərin məhsullar arasında ədalətli və düzgün şəkildə bölüşdürülməsi üçün vacibdir. Müvafiq olaraq, malların maya dəyərinə əlavə edilən məsrəflərin məhsullar üzrə bölüşdürülməsi üçün ən çox istifadə olunan üsullar aşağıdakılardır:

Saya görə məsrəflərin paylanması (Unit-based allocation)

Bu üsulda, əlavə çəkilən məsrəflər məhsulların sayına (yəni, fiziki ədədlərinə) görə bölüşdürülür. Məsələn, ümumi nəqliyyat məsrəfləri 1000 ədəd məhsulun daşınması zamanı yaranıbsa, hər bir məhsulun daşınma məsrəfi müəyyən edilir və bu məsrəflər hər bir məhsulun maya dəyərinə əlavə olunur.

Misal 1:

Ümumi nəqliyyat məsrəfi: 2000 AZN

Malların sayı: 1000 ədəd

✅ Hər bir məhsulun daşınma məsrəfi: 2000 AZN / 1000 ədəd = 2 AZN

Həcm və ya çəkiyə görə məsrəflərin paylanması (Weight or Volume-based allocation)

Əgər məhsulların sayından əlavə, onların həcmi və ya çəkisi də fərqli olarsa, əlavə məsrəflər bu xüsusiyyətlərə əsasən də paylana bilər. Məsələn, daha ağır və ya həcmi böyük olan mallar daha çox nəqliyyat məsrəfi və ya saxlama məsrəfi tələb edə bilər. Bu halda, hər bir məhsulun çəkisi və ya həcmi nəzərə alınaraq, əlavə məsrəflər daha düzgün bölüşdürülür.

Misal 2:

Ümumi nəqliyyat məsrəfi: 1000 AZN

Ümumi məhsul həcmi: 500 ton

✅ Məhsul A (100 ton), Məhsul B (200 ton) və Məhsul C (200 ton)

✅ Məhsul A-nın nəqliyyat məsrəfi: (100 ton / 500 ton) * 1000 AZN = 200 AZN

✅ Məhsul B-nin nəqliyyat məsrəfi: (200 ton / 500 ton) * 1000 AZN = 400 AZN

✅ Məhsul C-nin nəqliyyat məsrəfi: (200 ton / 500 ton) * 1000 AZN = 400 AZN

Dəyərə görə məsrəflərin paylanması (Cost-based allocation)

Əgər hər bir məhsulun qiyməti və ya dəyəri fərqlidirsə, əlavə məsrəflər məhsulun dəyəri ilə əlaqəli şəkildə paylana bilər. Bu üsulda, məhsulun satış qiyməti və ya istehsal dəyəri əsas götürülərək, əlavə məsrəflər müəyyən bir faizlə məhsullar arasında bölüşdürülür.

Misal 3:

Ümumi nəqliyyat məsrəfi: 5000 AZN

Məhsul A-nın qiyməti: 50 AZN, Məhsul B-nin qiyməti: 100 AZN, Məhsul C-nin qiyməti: 150 AZN

✅ Ümumi qiymət: 50 AZN + 100 AZN + 150 AZN = 300 AZN

✅ Məhsul A-nın payı: (50 AZN / 300 AZN) * 5000 AZN = 833.33 AZN

✅ Məhsul B-nin payı: (100 AZN / 300 AZN) * 5000 AZN = 1666.67 AZN

✅ Məhsul C-nin payı: (150 AZN / 300 AZN) * 5000 AZN = 2500 AZN

Müəyyən bir metodologiya əsasında məsrəflərin bölüşdürülməsi

Əgər çoxsaylı məsrəflər varsa, hər bir məsrəfin spesifik xüsusiyyətlərinə uyğun bir metod seçilə bilər. Bəzən daha mürəkkəb bölüşdürmə üsulları tətbiq oluna bilər, məsələn, orta çəkili paylama və ya proqramlaşdırılmış paylama üsulları. 

Məsrəflərin maya dəyərinə əlavə edilməsi zamanı, məsrəflərin düzgün və ədalətli şəkildə bölüşdürülməsi çox vacibdir. Hər bir metod, işin təbiətinə və mövcud məlumatlara əsaslanaraq seçilməlidir. Ümumiyyətlə, əgər məhsulların sayı eynidirsə, sadə bir unit-based paylama üsulu kifayət edə bilər. Amma məhsulların fərqli çəkisi, həcmi və ya dəyəri varsa, uyğun bölüşdürmə metodları tətbiq edilərək daha düzgün nəticə əldə edilə bilər.