Uşaqların və yeniyetmələrin iş həyatına cəlb edilməsi bütün dünyada etik və hüquqi baxımdan həssas məsələdir. Azərbaycanda yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin əmək hüquqları əsasən aşağıdakı qanun və normativ aktlarla tənzimlənir:

Yaş məhdudiyyətləri

• Ən az 15 yaş işə qəbul üçün aşağı yaş həddidir.

15 yaşlı şəxslərlə yalnız valideynlərin razılığı ilə əmək müqaviləsi bağlana bilər.

Maddə 46.4 - Əmək müqaviləsi on beş yaşına çatmış fiziki şəxslərlə bağlanıla bilər. 15 yaşına çatmamış şəxslərlə bağlanılan əmək müqaviləsi etibarsız sayılır və belə müqaviləni bağlayan işəgötürən bu Məcəllənin 312-ci maddəsinə uyğun olaraq inzibati məsuliyyətə cəlb edilir. On beş yaşından on səkkiz yaşınadək olan şəxslərlə əmək müqaviləsi bağlanarkən onların valideynlərindən və ya övladlığa götürənlərdən (qəyyumlarından) birinin və yaxud qanunla onları əvəz edən şəxslərin yazılı razılığı alınmalıdır.

Təhlükəli və zərərli işlərə məhdudiyyət

Maddə 250 - Əmək şəraiti ağır, zərərli olan iş yerlərində, habelə yeraltı tunellərdə, şaxtalarda və digər yeraltı işlərdə, əxlaqi kamilliyinə mənfi təsir göstərən gecə klublarında, barlarda, alkoqollu və energetik içkilərin, tütün məmulatlarının, toksik preparatların istehsalı, daşınması, satışı və saxlanılması işlərində, narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının dövriyyəsi ilə bağlı olan və həyatına, sağlamlığına və ya mənəviyyatına təhlükə törədə bilən digər işlərdə yaşı 18-dən az olan şəxslərin əməyinin tətbiq edilməsi qadağandır. İcbari ümumi orta təhsil haqqında qanunvericiliyin şamil edildiyi yaşı 18-dən az olan şəxslərin bu təhsilini tam həcmdə almaq imkanından məhrum edə bilən işlərə götürülməsi qadağandır.

İş vaxtı məhdudiyyəti

• • 15–16 yaşlılar üçün həftəlik iş vaxtı: 24 saat
  • 16–18 yaşlılar üçün: 36 saat

Gün ərzində isə maksimum 4 və ya 6 saat (müvafiq yaşa uyğun)

Gecə növbəsi və ezamiyyə məhdudiyyəti:

• Yaşı 18-dən az olan işçiləri gecə vaxtı yerinə yetirilən işlərə, iş vaxtından artıq işlərə, istirahət, iş günü hesab edilməyən bayram və digər günlərdə işə cəlb edilməsi, habelə onların ezamiyyətə göndərilməsi qadağandır. 

  ---

• Axşam saat 20-dən səhər saat 7-dək olan müddət yaşı 18-dən az olan işçilər üçün gecə vaxtı hesab edilir.

  ---

Əmək müqaviləsinə xitamla bağlı məhdudiyyət :

Peşəkarlıq səviyyəsinin, ixtisasının (peşəsinin) kifayət dərəcədə olmadığı üçün tutduğu vəzifəyə uyğun gəlmədiyinə görə bu Məcəllənin 70-ci maddəsinin «c» bəndinə əsasən yaşı 18-dən az olan işçinin əmək müqaviləsi ləğv edilə bilməz.

Yaşı 18-dən az olan şəxslər işə yalnız tibbi müayinə keçirildikdən sonra qəbul edilirlər və onlar 18 yaşına çatanadək hər il işəgötürənin vəsaiti hesabına hökmən tibbi müayinədən keçirilməlidirlər.

Mövzuya Beynəlxalq hüquq müstəvisində baxsaq: 

• Birinci Dünya Müharibəsindən sonra dünyada sosial ədalət, əmək hüquqları və təhlükəsiz iş şəraiti ilə bağlı 1919-cu ildə Versal Sülh Müqaviləsinin bir hissəsi olaraq İLO yaradıldı.

Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (ILO – International Labour Organization) 138 və 182 saylı konvensiyaları uşaq əməyinin məhdudlaşdırılması və ləğv olunması istiqamətində qəbul olunmuş əsas beynəlxalq sənədlərdir. Beynəlxalq Əmək təşkilatı Beynəlxalq təşkilatların mərkəzi kimi tanınan İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşir. (Xatırladım ki, Cenevrə şəhərində həmçinin BMT-nin Avropa qərargahı, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO) və digər nüfuzlu qurumlar yerləşir)

<iframe width="560" height="315" src="https://www.youtube.com/embed/qTHkQJXd7O0?si=MyhqX9bptscQylxQ" title="YouTube video player" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture; web-share" referrerpolicy="strict-origin-when-cross-origin" allowfullscreen></iframe>

Azərbaycan Respublikası həm 138, həm də 182 saylı ILO konvensiyalarını ratifikasiya edib:

• 138 saylı Konvensiya – Azərbaycan tərəfindən 1992-ci ildə qəbul edilib.
• 182 saylı Konvensiya – Azərbaycan tərəfindən 2000-ci ildə ratifikasiya olunub.